Charakterystyka ogólna wsi.
Wieś Trzebosz (niemiecka nazwa Triebusch) położona jest w odległości 3 km na południe od miasta Bojanowa. Znajduje się już poza granicami historycznej Wielkopolski – na Śląsku. Wieś liczy 77 numerów domów mieszkalnych, w tym dwa bloki – 8-rodzinny i 18-rodzinny. Jest też 5 budynków podworskich (w tym 3 przedwojenne czworaki). Wieś liczyła w 2004 r. 388 mieszkańców. Spośród gospodarstw chłopskich tylko 28 utrzymuje się wyłącznie z pracy na roli inni z pracy zarobkowej, rent i emerytur oraz niewielkich działek przyzagrodowych. Gleby są tu dobre, gdyż 1/3 ziem uprawnych mieści się w klasach trzecich, a połowa w klasach czwartych. Spośród mieszkańców Trzebosza zdecydowaną większość stanowią przybysze zza Buga i regionu krakowskiego. Ludność miejscowa i okoliczna jest w mniejszości.
Trzebosz to wieś o zabudowie zwartej. Budynki są przeważnie szczytem zwrócone do drogi. Dawniej był tutaj bruk, który przykryto asfaltem. Są tu budowle zabytkowe: pałac, kościół, plebania, kuźnia, mauzoleum w parku. Budynek szkoły zbudowany jest z czerwonej cegły klinkierowej.
Sołtysem wsi jest Irena Rudyńska. Jej poprzednicy to: Norbert Weber, Maria Klupś, Krzysztof Przewłocki, Piotr Gębiak, Henryk Chwastek, Edmund Jagodzik. Rada Sołecka od 2019 r. to: Wiesława Janik - Lalik - Przewodnicząca Rady Sołeckiej, Renata Jagodzik - członek, Anna Krawiec - członek, Piotr Weber - członek, Maciej Sarbinowski - członek.
Od 1945 r.było tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 90-tych kupił je Niemiec Wistenberg. Pałac natomiast i park nabył przedsiębiorca z Poznania. Obiekt został wyremontowany pod nadzorem konserwatora zabytków.
W wiosce aktywnie działa OSP. W r. 2004 obchodziła ona swoje 80-Iecie. Prezesem jest Sławomir Górka, naczelnikiem Piotr Kruchowski. Są 3 drużyny strażackie: seniorów i 2 drużyny młodzieżowe – męska i żeńska. OSP dysponuje motopompą i sikawką konną z 1908 r. – nadal sprawną. Bierze ona udział w ogólnopolskich pokazach takiego sprzętu.
Zarys historii wsi. Pałac i mauzoleum
W średniowieczu Trzebosz był osadą obronną usytuowaną w połowie drogi pomiędzy grodem kasztelańskim w Sądowli i Poniecu. W 1406 r. Trzebosz był lokowany przez Konrada III Oleśnickiego. W latach 1467-1531 należał do rodziny Wrobelwitz (Wroblewitz), od 1531 do 1593 do Bojanowskich – Trzeboskich. Pierwszym z Bojanowskich, który tu osiadł był Mikołaj – syn Andrzeja. To Andrzej Bojanowski w 1531 r. kupił Trzebosz od Kacpra Wrobelwitz dla syna Mikołaja. Ten wzniósł tutaj swoją siedzibę i jej relikty na pewno znajdują się w piwnicach pałacu. W 1593 r. Trzebosz nabył Baltazar v. Stosch. Następnie władał tu Melchior v. Stosch, od 1700 do 1760 r. rodzina v. Bothmer. W 1775 r. kupił Trzebosz Karol Sylwiusz Konigsdorff. Zmarł on w 1822 r., a gdy w następnym roku zmarł jego syn, w parku rezydencjonalnym wystawiono mauzoleum nad wejściem którego data 1823. W 1857 r. majątek nabył Karol v. Konigsdorff z innej linii. Jego żona była katoliczką i urządziła kaplicę w pałacu. Po śmierci żony (1863) Konigsdorff sprzedał Trzebosz Ottonowi Gustawowi Schullenburgowi, a jego córka w 1877 r. wniosła tenże majątek jako wiano hrabiemu Gunterowi Finek v. Finckenstein z Reitweinu. Trzebosz jako ordynacja był w posiadaniu Finckensteinów do okresu międzywojennego, kiedy to w ramach regulacji znalazła się w granicach państwa polskiego. W 1923 r. Trzebosz kupił hrabia Zygmunt Czarnecki z Dobrzycy. Od 1945 r. majątek stał się własnością Skarbu Państwa, a pałac był użytkowany jako dom mieszkalny. Majątek w Trzeboszu podlegał w pewnym okresie pod Kombinat PGR Gościejewice, które planując remont wykwaterowało w latach 70-tych wszystkich mieszkańców i pałac stał pusty. Po 1992 r. przejęty został przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa w Poznaniu, która sprzedała pałac.
Dzieje obecnego pałacu zaczynają się od r. 1712, kiedy to rozpoczęto jego budowę dla Juliusza Augusta von Bothmer. W połowie XIX wieku pałac był mocno zniszczony. Jego odbudową i częściowo przebudową zajął się hrabia Karol v. Kónigsdorff. Pałac jest późnobarokowy, murowany, otynkowany, piętrowy, podpiwniczony. Z projektowanego zapewne założenia z dwoma skrzydłami, zrealizowano budynek główny zwrócony frontem na północ i jedno skrzydło przylegające do niego pod kątem prostym od strony zachodniej. W fasadzie korpusu głównego występuje pozorny ryzalit zawierający wejście zwieńczone trójkątnym frontonem. Ściany są rozczłonkowane pilastrami. Korpus główny jest nakryty dachem czterospadowym dość wysokim; skrzydło też dachem czterospadowym, nieco niższym. Od 1998 r. trwa kapitalny remont pałacu.
Mauzoleum jest 6-cio boczną rotundą. Dowodem dawnej świetności jest kartusz z herbem rodowym Konigsdorffów. Budowla jest zdewastowana z zewnątrz i wewnątrz. Obecny prywatny właściciel pałacu i parku zabezpiecza mauzoleum przed dalszą dewastacją.
W parku nie brak starodrzewu. Pomnikami przyrody są tu 4 dęby szypułkowe.
Kościół w Trzeboszu
Parafia w Trzeboszu wzmiankowana jest w r. 1406. W 1555 lub 1581 r. kościół został oddany protestantom przez Mikołaja Bojanowskiego, właściciela Trzebosza. W 1593 r. w akcie kupna-sprzedaży majątku Baltazarowi v. Stosch, Andrzej Bojanowski (syn Mikołaja) zastrzegł sobie prawo pochowania siebie i swoich bliskich w tutejszym kościele w wybudowanym przez siebie "sklepionym" grobowcu.
Parafia pozostawała w rękach protestantów do 1945 r. W tym to roku kościół przejęli katolicy, a plebanię Skarb Państwa. Kościół od lat stanowi filię parafii Bojanowo i jest p. w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Fundowany był w 1606 r. przez Melchiora v. Stosch z żoną Ewą Marianną (o czym świadczy tablica fundacyjna, znajdująca się przed wejściem do kościoła), zapewne na wcześniejszym założeniu XV-wiecznym, przy którym pewne prace (krypta) prowadził Mikołaj Bojanowski. Kościół był gruntownie odnawiany w 1855 i 1906 r. Autor projektu nie jest znany. Bryła kościoła ma cechy wczesnobarokowe, a wnętrze późno renesansowe. Świątynia jest murowana, na kamiennych fundamentach. Ściany są otynkowane. Kościół położony jest w środkowej części wsi, otoczony ceglanym murem, w którym są dwie bramy, a od strony północnej furtka. Przy północno-zachodnim narożniku jest murowana w cegle kaplica. Więźba dachowa drewniana o konstrukcji ciesielskiej. Wieża kościoła jest ponad jego częścią zachodnią, na kamiennym otynkowanym podmurowaniu. Wykonana została z drewna z wyjątkiem ściany zachodniej - murowanej. Posiada drewniany baniasty hełm z dwoma prześwitami. Dach kościoła pokryty jest dachówką ceramiczną karpiówką, a hełm wieży blachą aluminiową. Drzwi wejściowe do kościoła są podwójne: zewnętrzne opierzone deskami profilowanymi, wewnętrzne wielopłycinowe. Drzwi z zakrystii do prezbiterium są deskowo-listwowe; drzwi z zewnątrz do zakrystii opierzone są deskami profilowanymi układanymi w jodełkę. Prezbiterium i nawa mają jednakową szerokość. W zachodniej części znajduje się chór muzyczny. W kruchcie jest dwukondygnacyjna empora.
Nad wejściem do kruchty znajdują się 3 kamienne płyty. Dwie skrajne przeniesione w XIX wieku z dawnego mauzoleum rodziny v. Stosch. Są to epitafia odnoszące się do Melchiora (lewa) oraz Ewy v. Gersdorff i Marianny Kreckwitz (prawa), z kartuszem herbowym u dołu każdej. Płyta środkowa z napisem dotyczy fundacji kościoła w 1606 r. przez Melchiora v. Stosch z kartuszem herbowym u dołu. W narożniku kruchty i prezbiterium drewniany krzyż.
Ołtarz główny, ambona i chrzcielnica są późnorenesansowe z początku XVII wieku, odnowione gruntownie w 1906 r. Ołtarz główny (z 1607 r.) rzeźbiony w formie tryptyku; w polu środkowym znajduje się płaskorzeźba Ostatniej Wieczerzy, ujęta dwiema kolumienkami nad którymi są figury Piotra i Pawła, zwieńczona gzymsem na kroksztynkach; pod polem środkowym są 4 kartusze z herbami rodzin śląskich. W polach skrzydeł od wewnątrz czterej ewangeliści, od zewnątrz wersety z Pisma św. i data 1607; w predelli znajduje się m. in. scena Zwiastowania, a w wysokim zwieńczeniu rzeźby Pasji, aniołów i Chrystusa Zmartwychwstałego. Ambona zdobiona jest figurkami 12 apostołów podtrzymywana przez anioła. Pochodząca z około 1607 r. chrzcielnica jest 6-cio boczna ozdobiona ornamentem okuciowym, główkami aniołków i herbami Stosch i Kreckwitz. Epitafia: Juliusza Augusta v. Bothmer (zm. 1737) i jego żony Barbary Heleny (zm. 1738).
Widok wsi
Kościół i jego wnętrze
Pałac barokowy